Rynek docelowy

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ang. Association of South-East Asian Nations, ASEAN) ukazuje jedno z największych ugrupowań integracyjnych na świecie. Tak więc pięć państw azjatyckich podczas szczytu w Bangkoku przyznało założenie ASEAN dnia 8 sierpnia 1967 roku. Członkami, którzy założyli organizację są Filipiny i Indonezja, Malezja oraz Singapur czy też Tajlandia. Następnie do organizacji dołączyły Brunei, Wietnam, Laos i Mjanma oraz Kambodża. 10 państw tworzących ASEAN tworzy również organizację współpracy politycznej i gospodarczej, skupiającą ponad 630 mln ludzi. Wytwarza także dobra i usługi o wartości 6,64 bln USD, co więcej w 2014 roku stanowiło 6,1% światowego PKB.

Negatywne strony handlu

Pomimo dużego pod względem liczby potencjalnych konsumentów rynku i szybkiego tempa rozwoju stowarzyszonych państw, organizacja ASEAN pozostała niedoceniona. Tak więc rynek ASEAN pozostaje nieodkryty przez europejskich przedsiębiorców i eksporterów. Niska świadomość organizacji i jej potencjału nie przyczyniła się także do wykorzystania możliwości handlowych. Tymczasem państwa ASEAN współdziałają jako rynek perspektywiczny dla rozwoju działalności. Natomiast czynności podejmowane przez Unię Europejską zmierzają ku pogłębieniu łączących oba podmioty relacji.

Historia współpracy UE – ASEAN

Wydaje się, że początek współpracy między UE a ASEAN nieformalnie rozpoczął się w 1972 roku. Wtedy też na bazie powstałych w ramach Wspólnoty Europejskiej: Specjalny Komitet Koordynujący i Grupa Studyjna rozpoczęła działania ostatecznie zmierzające do opracowania zagadnień przyszłej współpracy. Wspólnota Europejska jako pierwsza nawiązała relacje z ASEAN, która to ASEAN był dla Wspólnoty pierwszym pozaeuropejskim partnerem. Tak więc oficjalne stosunki nawiązane w 1977 roku przyczyniły się do systematycznych dalszych spotkań na poziomie ministerialnym. Od tego czasu spotkania odbywają się w rezultacie co dwa lata, będąc również podstawową platformą współpracy między organizacjami. Stosunki ówczesnych Wspólnot Europejskich z ASEAN od początku układały się przede wszystkim na płaszczyźnie gospodarczej.

Priorytety

Szereg spektrum spraw, którymi zajmuje się ASEAN dotyczy współpracy w dziedzinie polityki jak również bezpieczeństwa regionalnego. Priorytetowe traktowanie współpracy gospodarczej przejawia się w pierwszym przyjętym oficjalnie dokumencie. W rezultacie ten dokument nosił nazwę Układ o Współpracy WE-ASEAN. Umowa regulowała zwłaszcza kwestie gospodarcze, handlowe oraz techniczne pomiędzy organizacjami. Państwa członkowskie ASEAN z wyłączeniem Singapuru jednak zostały objęte systemem preferencji celnych. Każde kolejne państwo przystępujące do Układu podpisywało zwłaszcza protokół przyłączenia. Jedynym wyjątkiem była Mjanma, nieprzyjęta do protokołu ze względu na problem z przestrzeganiem praw człowieka i obywatela. Kolejnym etapem pogłębienia współpracy było zawiązanie w 1994 roku wspólnej Grupy Eksperckiej do opracowania strategii rozwoju dalszych stosunków i współpracy. Reasumując, ASEAN został zdefiniowany jako kluczowy partner w Azji, co umożliwiło rozszerzenie inicjatyw integracyjnych zwłaszcza na inne państwa regionu Azji Południowo-Wschodniej.

Strategia europejska

W 2001 roku została przyjęta europejska strategia dla działań w Azji, w której ASEAN został wyróżniony jako kluczowy partner w regionie. Także w 2003 roku ujęto nowy dokument dotyczący pogłębienia współpracy z ASEAN i pozostałymi państwami Azji Południowo-Wschodniej. Wchodząca w życie w 2003 roku inicjatywa TREATI (ang. The Trans-Regional EU-ASEAN Trade Initiative) ułatwiła także wymianę handlową i przeprowadzanie wzajemnych inwestycji. W 2006 roku został wydany komunikat ze strony Komisji Europejskiej. W dalszej mierze komunikat zapowiedział utworzenie strefy wolnego handlu. Pierwsze rozmowy na temat strefy zostały podjęte na szczycie ministerialnym w 2007 roku tam w Brunei. Podczas gdy współpraca między UE a ASEAN od początku rozwijała się w powolnym tempie i była traktowana przez obie strony drugoplanowo, jako odległa geograficznie i odmienna kulturowo relacja.

Szeroka współpraca ekonomiczna UE-ASEAN

Stosunki między UE a ASEAN charakteryzuje również próba określenia wspólnych korzyści. Zwłaszcza że państwa wchodzące w skład ASEAN są rynkami wschodzącymi i dążą do poprawy poziomu życia swoich obywateli. Każda kolejna inwestycja zagraniczna ma tworzyć nowe miejsca pracy. Natomiast polityka i bezpieczeństwo powinny być główną osią współpracy między państwami Azji Południowo-Wschodniej. W dalszej mierze określone problemy nie leżą jednak w kręgu zainteresowań UE. Ponadto problemy pozaekonomiczne rozpatrywane są na szczeblu międzyrządowym poszczególnych państw UE i ASEAN. Opisany zakres współpracy oznacza, że naturalnym zagadnieniem wymiany informacji pomiędzy UE-ASEAN jest handel oraz inwestycje. Ponadto kwestie ochrony praw człowieka i poszanowania zasad demokracji są czynnikami utrudniającymi szerszą współpracę. W podsumowaniu Parlament Europejski zaznacza niepokojący stan przestrzegania praw przez członków ASEAN.

Dynamika handlu

W rezultacie podejmowanych działań współpraca na polu gospodarczym rozwija się dynamicznie. Według danych Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych w 2018 roku państwa ASEAN wyeksportowały niewątpliwie do Unii Europejskiej towary i usługi o wartości 140 mld EUR. Eksport towarów do państw ASEAN w 2018 osiągnął wartość około 97 mld EUR. W rezultacie UE jest na drugim miejscu, uwzględniając Chiny, wśród największych partnerów handlowych dla ASEAN. Unia Europejska jest największym bezpośrednim inwestorem zagranicznym na terenie państw ASEAN, jednak większość inwestycji skupiona jest na terenie Singapuru. Całkowita wartość unijnych inwestycji w regionie w 2016 roku wyniosła około 234 mld. Od 2004 roku średni poziom inwestycji rocznie w państwach ASEAN to 15 mld EUR. W strukturze handlowej dominują przede wszystkim produkty o charakterze przemysłowym. Reasumując, od kryzysu gospodarczego w latach 2007-2009 wymiana handlowa między UE a ASEAN systematycznie wzrasta. Natomiast UE notuje ujemny bilans handlowy z państwami ASEAN, który w 2017 roku wyniósł 44 mln EUR. Największy poziom eksportu występuje w relacji z Singapurem, zaś importu z Wietnamem.

Umowy liberalne

Wobec wzrastającej wymiany handlowej kolejnym krokiem byłoby zawarcie umowy liberalizującej przepływy towarów i usług, ludzi oraz kapitału. Pomimo tego prowadzone od 2007 roku negocjacje zostały zawieszone w 2009 roku z powodu problemów z ustaleniem wspólnego stanowiska przez państwa należące do ASEAN. Duże zróżnicowanie polityczne jak również społeczne oraz ekonomiczne wśród państw należących do ASEAN uniemożliwia zaproponowanie wspólnych instrumentów gospodarczych.

Pojawiające się rozbieżności

Wewnętrzne rozbieżności w ASEAN poskutkowały skierowaniem negocjacji w stronę bilateralnych porozumień o wolnym handlu między UE i poszczególnymi państwami. Sumarycznie UE zawarła porozumienia o wolnym handlu z Singapurem i Wietnamem, rozmowy są prowadzone z Malezją i Tajlandią, Filipinami jak również Indonezją. Natomiast występuje brak umowy i bezpośrednich rozmów z Mjanmą oraz Laosem, Kambodżą i Brunei. W rezultacie strony odstąpiły od dalszych rozmów z przyczyn politycznej niestabilności państw. Jak również obie strony odstąpiły od protekcjonistycznych praktyk handlowych oraz słabo rozwiniętych relacji gospodarczych. Z problematycznymi państwami zawierane są inne umowy, tak jak z Mjanmą od 2014 roku obowiązuje umowa o ochronie inwestycji. Tak też z Indonezją występuje wypracowane porozumienie o objęciu umową o partnerstwie gospodarczym. Natomiast Kambodża jak też i Laos posiadają preferencyjny dostęp do rynku europejskiego za wyjątkiem eksportu broni i uzbrojenia.

Rynek czterech swobód

Istotnym czynnikiem wpływającym pozytywnie w kierunku ekspansji na rynki ASEAN jest także wprowadzone na przełomie lat 2015 i 2016 rynek czterech swobód. W rezultacie Wspólnota Gospodarczej ASEAN wprowadziła wspólny rynek w zamyśle przypominający europejski między państwami stowarzyszonymi. Warunki dostępu do rynków ASEAN dla podmiotów zewnętrznych będą również ustalane bilateralne. Jednak ułatwienie dostępu sąsiednich rynków do ASEAN oraz możliwość korzystania z tańszego kapitału ludzkiego dotyczy najuboższych państw jak Mjanma lub też Laos. Dalsza integracja państw ASEAN przez stworzenie unii celnej oraz monetarnej lub też ujednolicenie i wzmocnienie przepisów dotyczących ochrony inwestycji wpłynie na liberalizację przepływów handlowych. W wyniku podjęte działania ułatwią dla państw UE dostęp do rynków silniej zintegrowanych z ASEAN w ramach formuły „ASEAN+3” i „ASEAN+6” . Podjęte działania dotyczą Australii oraz Nowej Zelandii, jak też Indii oraz Chiny, Japonii i Korei Południowej.

Porozumienie UE-Singapur i UE-Wietnam

Bezcłowy dostęp do rynków państw ASEAN istotnie wpłynie na opłacalność wymiany handlowej. W 2019 roku ogłoszono również zamknięcie negocjacji na temat strefy wolnego handlu z Wietnamem i oczekuje ona na wejście w życie. Umowa zakłada stopniowe znoszenie zarówno ceł jak i barier pozataryfowych. W umowie z Wietnamem zniesione zostają cła na przykład na samochody (78% po 10 latach), wino i napoje alkoholowe (50% po 7 latach), a także otwarty zostanie rynek zamówień publicznych, pocztowy oraz bankowy jak i sektora morskiego. Według szacunków Rady UE, porozumienie ma zwiększyć również eksport UE do Wietnamu o 29% i import o 18%. Umowa przewiduje także zniesienie większości ceł w okresie do 10 lat od wejścia w życie.

Singapur rozmawia o handlu

Następnym przykładem zacieśniania współpracy bilateralnej jest także oczekująca na wejście w życie umowa o wolnym handlu z Singapurem. Umowa zawarta 19 października 2018 roku kreuje nowe możliwości zwłaszcza dla firm europejskich. Na mocy porozumienia Singapur zniesie wszystkie obowiązujące cła na import z UE. Jak również zadaniem jest uznanie europejskich standardów bezpieczeństwa dla branży samochodowej i urządzeń elektronicznych. Singapur deklaruje akceptację unijnych etykiet stosowanych w branży tekstylnej. Polskie branże części samochodowych jak też produktów chemicznych oraz tekstylnych może uznać popyt na swoje produkty. Singapur jest największym, pod względem wartości obrotów handlowych i inwestycji, partnerem UE w ramach ASEAN. Tak więc liberalizacja handlu przyczyni się do zwiększenia opłacalności eksportu uwolnionego od zaporowych stawek celnych.

Przyszłe korzyści

Rozszerzenie współpracy z państwami ASEAN wiąże się oczywiście z potencjalnymi korzyściami dla polskich przedsiębiorców. Szansę płynącą z szerokiej formy współpracy UE z poszczególnymi państwami należy określić nie tylko w kontekście eksportu produktów na rynki zagraniczne. Korzyści w ramach funkcjonowania współpracy powinny mieć także efekt na rynku polskim.

Sektory i produkcja

Istotne czynniki z jakich mogą skorzystać polscy przedsiębiorcy to wielkość i niewątpliwe zróżnicowanie rynku docelowego. Państwa ASEAN to kraje, w których mieszka 630 mln konsumentów bez wątpienia ze zróżnicowanym gustem i potrzebami oraz poziomem zamożności. Jednakże nie można mówić o typowym odbiorcy produktów ze strefy ASEAN. Duża liczba zróżnicowanych klientów stwarza okazję do wejścia przedsiębiorstw polskich również na rynek ASEAN z różnymi produktami. Głównymi dobrami eksportowymi z UE do państw ASEAN są maszyny i urządzenia transportowe oraz produkty chemiczne jak też i metale nieszlachetne. Polski minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz wskazuje, że kraje ASEAN są także zainteresowane nowoczesnymi technologiami w zakresie ekologii i rolnictwa. Zarówno po stronie importu jak też i eksportu przeważają towary o charakterze zwłaszcza przemysłowym. Dodatkowo na duże zainteresowanie na rynkach ASEAN mogą liczyć przede wszystkim produkty branży motoryzacyjnej i chemicznej. Istotne w relacji handlowej są produkty branży farmaceutycznej, jak również technologii medycznych i środowiskowych i informatycznych.

ASEAN a polski rynek pracy

Niewątpliwie szansą wynikającą z perspektywy podpisania umów o strefie wolnego handlu z państwami ASEAN jest dostęp do taniej siły roboczej dla polskich przedsiębiorców. Niestety, rynek krajowy wykazuje niedobór pracowników na rynku krajowym i niewystarczającym nasyceniem pracownikami z Ukrainy i Białorusi. W związku z tym polskie agencje pośrednictwa pracy poszukują nowych źródeł siły roboczej, zdolnej zapełnić lukę w najbardziej deficytowych sektorach. Zjawisko dotyczy branży budowlanej i zwłaszcza usług prostych, tak więc i opieki nad osobami starszymi. Rząd polski podejmuje rozmowy z rządem Filipin jak też i Wietnamu w sprawie umów dwustronnych dotyczących zatrudnienia. Zdaniem ekspertów problemem przy sprowadzaniu pracowników z Azji jest przede wszystkim niewydolność służby konsularnej na rynkach azjatyckich. Po drugie występuje brak umów międzypaństwowych regulujących kwestie otwarcia rynku na siłę roboczą.

Bariery handlowe

Na rynkach Azji Południowo-Wschodniej państwo polskie posiada nazbyt ograniczone zasoby administracyjne, ażeby obsłużyć również chętnych do pracy w Polsce. Tak więc uwzględniając interesy przedsiębiorców, rząd polski powinien podejmować działania w celu zawierania umów dwustronnych z państwami ASEAN. Jednocześnie podejmie działania w zakresie otwarcia rynku na pracowników tymczasowych oraz w celu zwiększenia nakładów na rozbudowę urzędów konsularnych na miejscu. Istotnym zagadnieniem w kategorii wolności przepływu pracowników jest także ruch bezwizowy. Otwarcie polskich przedsiębiorców na pracowników z państw ASEAN pomoże również wypełnić lukę na rynku pracy. Zadaniem podjętych działań jest zapobiegnie gospodarczej stagnacji spowodowanej odejściem pracowników z Ukrainy po otwarciu rynku niemieckiego w 2020 roku.

Prognoza rozwoju współpracy UE-ASEAN

Wraz z postępującym procesem globalizacji i wzajemnym otwieraniem się rynków na handel i inwestycje, perspektywa współpracy między Unią Europejską a ASEAN jest obiecująca, zwłaszcza w zakresie zintensyfikowania kontaktów gospodarczych, choć należy być gotowym na inną formę współpracy. Nie należy oczekiwać szerokiego formatu współpracy UE i ASEAN w najbliższych 5 latach, ze względu na kilka czynników. Dobrymi studiami przypadków, na podstawie których można wyciągnąć wnioski na temat barier rozwoju współpracy, są oczekujące na wejście w życie porozumienia z Singapurem i Wietnamem.

Bariery współpracy

Fundamentalną barierą rozwoju współpracy są różnice na tle polityczno-społecznym między państwami tworzącymi obie organizacje. ASEAN nie jest, jak w przypadku Mercosur, w miarę jednolitym układem, zatem relacje z Unią Europejską będą rozwijane dwustronnie z poszczególnymi krajami, z pominięciem problematycznych państw. Unia Europejska nie jest w stanie w jednej umowie zaproponować odpowiednich instrumentów gospodarczych dla każdego z państw ASEAN z osobna. Innymi słowy Unia Europejska odłożyła na czas nieokreślony negocjacji jednej, zbiorczej umowy na rzecz bardziej korzystnych porozumień bilateralnych. Taka strategia rozwoju współpracy jest korzystniejsza dla UE, ponieważ korzysta z przywilejów większego partnera podczas negocjacji. Obecnie prowadzone są negocjacje z Malezją, Tajlandią, Filipinami i Indonezją w celu zawarcia umów, co pozwala oczekiwać równie korzystnych porozumień, jak w przypadku już wynegocjowanych umów międzynarodowych.

Zakończenie negocjacji

Ze względu na nowy skład osobowy instytucji unijnych, nowe negocjacje nie znalazły jednakże miejsca w terminarzu. W dalszej mierze finalizacja przebiega pod koniec okresu kadencji. Wyżej wymienione powody decydują w dalszych rozmowach, dlatego nie przewidujemy wznowienia negocjacji w ramach całości ASEAN. Rozwój relacji pogłębi się jednakże z wybranymi państwami.

Przypisy